Συνάντηση με τον εαυτό μας Helene Roubeix

Δεν το πιστεύω, αλλά προέκυψε!
Να και μια φορά που θα "κλέψω" και κάτι από μένα!
Αυτό το βιβλίο ξαναβρέθηκε στα χέρια μου, βαριόμουνα να δακτυλογραφήσω, έψαξα για έτοιμα αποσπάσματα και βρήκα παλιά δικά μου!
Πραγματική συνάντηση με τον εαυτό μου! (Πέντε χρόνια μετά!)
Ποιος θα το πιστέψει;
Μόνο αυτή που μου το δάνεισε, γιατί εγώ τα δικά μου τα κάνω δωρεές.... (κ.λ.π.)

Πάμε, λοιπόν, πάλι, με τονισμένα μόνο τα "τώρα" μου:

ΒΙΒΛΙΟπαρουσίαση "κυκλάμινου του βουνού"

ΕΚΕΙ ΠΟΥ ΣΥΝΑΝΤΙΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΨΥΧΕΣ...

Τετάρτη, 7 Νοεμβρίου 2007

Συνάντηση με τον εαυτό μας Helene Roubeix

Συνάντηση με τον εαυτό μας

Helene Roubeix

Θυμάρι
Είναι αλήθεια ότι ο δρόμος προς την αυτογνωσία δεν είναι ανθόσπαρτος. Περνάει από δύσκολες επιλογές, και οδηγεί πολύ συχνά σε ρήξεις και αποχωρισμούς. Όσοι, όμως, αποφασίζουν να ξεκινήσουν την ερευνητική διαδικασία, ανακαλύπτουν μέσα τους ένα πολύτιμο εφόδιο: Τη χαρά ότι βρίσκονται, ήδη, στο μονοπάτι – κι ότι άρχισαν να το περπατούν.
Σελίδα 13

Πιστεύω –και στην πίστη αυτή στηρίζω όλο τον τρόπο σκέψης μου- ότι όλοι μας γεννιόμαστε με μια μοναδική και ανεπανάληπτη ταυτότητα, ακόμα κι αν αυτή δεν είναι, αρχικά, παρά ένας σπόρος, μια υπόσχεση.
Σελίδα 15

Θα μπορούσαμε, λοιπόν, κατά κάποιον τρόπο, να θεωρήσουμε το Εγώ σαν τον κηπουρό του Εαυτού. Είναι αρμόδιο να τον προστατεύει και να τον φροντίζει ώστε να μπορέσει ο Εαυτός να αναπτυχθεί και να προοδεύσει.
Σελίδα 16

Παραδόξως, το άτομο μπορεί να φαίνεται μια χαρά. Να σημειώνει λαμπρές επιτυχίες στον κοινωνικό στίβο και να δείχνει αυτόνομο. Η ψευδαίσθηση αυτή μπορεί να διαρκέσει χρόνια, ακόμα και μια ολόκληρη ζωή. Ωστόσο, είναι μάλλον επιζήμιο να προσπερνάει κανείς τον ίδιο του τον εαυτό, και να εξακολουθεί να παίζει με τους άλλους και με τη ζωή. Έρχεται κάποτε η στιγμή που μας ζητάει να σοβαρευτούμε και ν’ αφήσουμε τον Εαυτό μας ελεύθερο.
Σελίδα 19

Το πρώτο στάδιο αυτής της διαδικασίας είναι να αφουγκραστούμε τη φωνή του Εαυτού μας και να εμπιστευτούμε αυτό που νιώθουμε, να παραδεχτούμε ότι έχουμε συναισθήματα, ακόμα και να ξαναμάθουμε να αισθανόμαστε, αν χρειαστεί. Να συνειδητοποιήσουμε την κυριαρχία που υποστήκαμε τόσα χρόνια, αλλά και τη δυνατότητα που έχουμε να τερματίσουμε αυτά τα παιχνίδια κυριαρχίας-υποταγής, στα οποία είχαμε συνηθίσει να συμμετέχουμε.
Σελίδα 19

Μόλις το Εγώ κι ο εαυτός ξαναγίνουν σύμμαχοι, το άτομο ξαναβρίσκει τους βιολογικούς του ρυθμούς, που είχαν για καιρό παρεμποδιστεί, επιβραδυνθεί ή, ακόμα, και σταματήσει.
Σελίδα 20

Όπως ο Τόμας, έτσι και ο Ροβινσώνας επιλέγει την επιστροφή στον πραγματικό κόσμο, στον καθημερινό μόχθο, σε περιορισμένους και συγκεκριμένους στόχους. Ακολουθεί, βήμα-βήμα, το ταπεινό μονοπάτι της επανόδου στην πραγματικότητα. Γεγονός που αποδεικνύει την διαύγειά του – μια διαύγεια απαραίτητη στους εξαρτημένους όλων των κατηγοριών για να συνειδητοποιήσουν την εξάρτηση και την υποταγή τους σ’ αυτήν. Ωστόσο, η διαύγεια από μόνη της δεν αρκεί για να βγει κανείς από μια νοσηρή κατάσταση. Χρειάζεται, ακόμα, δύναμη, και, αναμφίβολα, βοήθεια, για να παρακαμφθεί άλλος ένας σκόπελος: Η απόπειρα κυριάρχησης πάνω στον ίδιο τον εαυτό μας και στο περιβάλλον μας. Πρόκειται για τον πειρασμό της εξουσίας, στον οποίο θα υποκύψει ο Ροβινσώνας, ο οποίος, όμως, είναι μόνος. Εν τω μεταξύ, αποφασίζει να πάψει να σέρνεται στο χώμα και να σταθεί όρθιος. Αρχίζει, τότε, γι' αυτόν, η περίοδος της δουλειάς και της κατάκτησης του νησιού.
Σελίδα 50

Η ίδια απέχθεια γι' αυτή την εξευτελιστική αδυναμία είναι, συχνά, εκείνη που οδηγεί τον ενδιαφερόμενο στη θεραπεία. Ο οποίος, σ’ ένα πρώτο στάδιο, πρέπει να αντιμετωπίσει κατά πρόσωπο την έκταση της υποταγής του και να συνειδητοποιήσει τις αιτίες της: Αίσθημα εγκατάλειψης, φόβος της απόρριψης, ανάγκη για αγάπη.
Σελίδα 52

Θα συνειδητοποιήσει, βέβαια, τις δυνάμεις του, αλλά θα αντιληφθεί και τα όριά του και μάλιστα σε συσχετισμό με τα όρια των άλλων, τους οποίους πρέπει να υπολογίζει και να ζει μαζί τους σε ισότιμη βάση.
Σελίδα 53

Το Εγώ του προσπαθεί με κάθε τρόπο να φυλακίσει τον Εαυτό του –αλλά ο εαυτός του, ευτυχώς, αντιστέκεται. Με αποτέλεσμα να νιώθει ο ήρωάς μας ένα ακαθόριστο άγχος.
Σελίδα 56

…..Να εγκαταλείψουμε, δηλαδή, τα παιχνίδια κυριαρχίας-υποταγής που παίζαμε με τους άλλους, και να πετύχουμε την προσωπική μας ολοκλήρωση.
Εκτός από τις μορφές κυριαρχίας που αναφέρθηκαν σ’ αυτό το κεφάλαιο, υπάρχουν πολλές ακόμα, οι οποίες εκφράζονται με διαφορετικούς τρόπους. Μία από αυτές είναι να θέλουμε να γνωρίζουμε τα πάντα για τη ζωή του άλλου και να την ελέγχουμε ανά πάσα στιγμή. Μπορεί ακόμα να πιστεύουμε και να έχουμε πείσει και τον άλλο ότι έχουμε πάντα δίκιο, ότι τα ξέρουμε όλα, και να μην ανεχόμαστε την αντίθετη άποψη. Μία άλλη μορφή είναι να απαιτούμε απ’ τον άλλο να βρίσκεται πάντα σε καλή διάθεση και να του απαγορεύουμε να είναι λυπημένος, αγχωμένος ή θυμωμένος.
Σελίδα 69

«Μέσα μου, λέει ο Ροβινσώνας, ζυμώνεται ένα ολόκληρο σύμπαν. Αλλά ένα σύμπαν σε ζύμωση λέγεται χάος… Δεν έχω ιδέα που θα με βγάλει αυτή η δημιουργία του εαυτού μου. Και δεν πρόκειται να το μάθω, προτού ολοκληρωθεί και τελειώσει οριστικά».
Σελίδα 71

«Η αρρώστια μου ήταν κάτι που έπρεπε να περάσω. Μου επέτρεψε να ξαναβάλω τη ζωή μου σε τάξη… Μόνο όταν κινδύνεψα να τη χάσω, κατάλαβα πόσο πολύτιμο δώρο είναι… Σήμερα, η κάθε μέρα, το κάθε λεπτό έχει για μένα ανεκτίμητη αξία… Δεν φοβάμαι πια το θάνατο, γιατί έχω βρει το νόημα της ζωής μου και ξέρω ότι θα πεθάνω γαλήνια. Δεν χρειάζεται πια να προσπαθώ να γεμίσω τη ζωή μου. Είναι γεμάτη, γεμάτη… ζωή. Δεν αισθάνομαι πια την ανάγκη ούτε να αποδεικνύω ούτε να επιδεικνύω την αξία μου. Με δέχομαι όπως είμαι. Ξαναβρήκα την επαφή με μένα την ίδια –και με τους άλλους. Νιώθω ολοκληρωμένη. Όλα αναδύονται πηγαία. Αφήνομαι στο ρυθμό της ζωής και μπορώ να πω ότι σήμερα, έχω στ’ αλήθεια ανακαλύψει την ουσία της ύπαρξής μου».
Σελίδα 94

Συναισθάνεται ότι ίσως η μοναξιά να κρύβει πλούτο και να του επιτρέψει να προετοιμαστεί καλύτερα για τη συνάντησή του με τους άλλους.
Σελίδα 106

Καταλαβαίνει ακόμα ότι μπορεί να λαμβάνει υπόψη του την εξωτερική πραγματικότητα, χωρίς να χρειάζεται ν’ απαρνηθεί αυτό που νιώθει μέσα του. Καταλαβαίνει ότι οι δύο αυτές πλευρές μπορούν να συνυπάρξουν αρμονικά.
Σελίδα 111

Εξάλλου, δεν ωφελεί να τα βάζουμε με τον εαυτό μας. Πρέπει, αντίθετα, να ξέρουμε να του δείχνουμε κατανόηση και επιείκεια. Αρκεί να δεχτούμε ότι κάποια μέρη του εαυτού μας χρειάζονται περισσότερο χρόνο, απ’ όσο είχαμε αρχικά υπολογίσει για να θεραπευτούν, ότι έχουν ανάγκη από περισσότερη προσοχή και φροντίδα.
Σελίδα 156

Ο Ροβινσώνας βρήκε την ταιριαστή του θέση. Σειρά μας τώρα να βρούμε τη δική μας. Ο δρόμος που θα μας οδηγήσει εκεί δεν είναι πάντα εύκολος, όπως είδαμε. Μας προκαλεί να ανακαλύψουμε, πίσω από έναν κυκεώνα αμυντικών μηχανισμών, ποιοι είμαστε αληθινά, και να βρούμε μέσα μας όλη την ασφάλεια που έχουμε ανάγκη για να μπούμε στο χορό της ζωής. Στην πορεία, πιθανόν να συναντήσουμε εμπόδια. Ίσως δειλιάσουμε κάποιες στιγμές. Θα έχουμε όμως πάνω μας το πιο θαυματουργό φυλαχτό για να ξορκίζει το κακό: Τη βεβαιότητα ότι βρισκόμαστε στο δρόμο που ταιριάζει σε μας, και τη χαρά που μας προξενεί αυτή η σιγουριά.
Σελίδα 160

Αναρτήθηκε από Ελπίδα στις 11/07/2007 01:35:00 πμ

Υγ. του τώρα.
Να και απόδειξη της πηγής, του πρότερου εαυτού! Είναι η μόνη φορά που νιώθω χαλαρή στο "κλέψιμο" και χωρίς άγχος!
Όσο για την συνάντηση αυτή, αν και δεν απέχω πολύ απ' το τότε, έχω πάθει ένα ψιλοσόκ! Τέτοια "κουφά", μόνο σε μένα συμβαίνουν!
Αναρωτιέμαι, μήπως ο Ποιητής της ζωής θέλει να μου πει πως κάπου εδώ πρέπει να κλείσει ο κύκλος αυτής της διαδρομής (κυκλάμινο έως Κατερίνα Δε.Στα.Πα.) και όχι όπως το σκεφτόμουνα παλιότερα ή χθες ή τ' απόγευμα.
Δε ξέρω. Προβληματίστηκα. Θα ρωτήσω τον Εαυτό μου, σε δικό του χρόνο, κι ανάλογα... θα σας ενημερώσω.
"Καλή συνέχεια!"
(Μόνο για επίλογο του blog δεν πήγαινα απόψε! Απίστευτο, μα πρέπει να είναι αυτός!)

Υγ.2 Καλά! Έχω αρχίσει να ανησυχώ για τα "συμπτωματικά" μου...
Είθε να 'ναι για ΚΑΛΟ!
Κι ήθελα απόψε ν' αλλάξω και τον τίτλο του blog!
Δε θα το κάνω.

Atenistas - Αθηναίοι στην πράξη

1o βραβείο

Atenistas

Αθηναίοι στην πράξη

Μπαλκόνια της Αθήνας

2ο βραβείο

 
 

3ο βραβείο

Βίκυ Μοσχολιού & Γιώργος Ζαμπέτας - Επεμβαίνεις

ΤΟ ΠΛΟΙΟ ΚΙ Ο ΑΚΚΟΡΝΤΕΟΝΙΣΤΑΣ

....
"Μια μεγάλη χαρούμενη παρέα."

.....
στου Γιάννη Τσίγκρα

Όλοι μας είμαστε ρολόγια

Κι ύστερα... η φίλη μου χάρισε μία απ' τις χειροτεχνίες της.
 Έψαχνε για συγκεκριμένο μήνυμα.
Με καθυστερούσε. Οι άλλοι με περίμεναν.
Το είδα μετά και συγκινήθηκα.
Το μήνυμα στο μπουκάλι της για μένα, έγραφε:
"Όλοι μας είμαστε ρολόγια, ας μην σπαταλάμε τον χρόνο μας άδικα..."


Δεν έχω χρόνο μάτια μου, ούτε καν, για μένα!

Κι όλο εγώ περίμενα

κι άπλωνα τα χέρια στο "σκοτάδι" μου.

Περιμένοντας, κι όλο εγώ περίμενα, μια ζωή, δυο ζωές.

Στάση κυκλάμινου

Στάση κυκλάμινου

...τις «Μεταμορφώσεις» του Οβιδίου

ΒΗΜΑ

 

ΚΛΑΣΙΚΟΙ

Το μπεστ σέλερ του 9 μ.Χ.

Είκοσι διάσημες ιστορίες από την πιο ευπώλητη μυθολογική εγκυκλοπαίδεια της δυτικής λογοτεχνίας, τις «Μεταμορφώσεις» του Οβιδίου

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  21/06/2009, 07:58

Χαρακτικό για την ιστορία της Σαλμακίδας και του Ερμαφρόδιτου

emailεκτύπωση 

 
Το έργο ολοκληρώνεται εδώ μνημείο που ποτέ δεν θ΄ αφανίσει/του χρόνου η φθορά ή το σπαθί, μήτε φωτιά ή Δίας οργισμένος/.Η μέρα εκείνη θα΄ ρθει, της ζωής το άνυσμα που μου έλαχε θα κόψει/ πλην ως εκεί- σαρκίο και κορμί, ό,τι θνητό, μονάχα θα ορίσει/κι ανώτερη η άλλη μου μεριά θα υψωθεί ανίκητη στ΄ αστέρια./ Με τ΄ όνομα «Οβίδιος» θα ζω,αυτό κανείς ποτέ δε θα το σβήσει/όπου η Ρώμη αθάνατος κι εγώ, θα ζω όσο της μέλλεται να ζήσει.

Με αυτούς τους στίχους τελειώνει το «πολυμορφικό» έπος τωνΜεταμορφώσεων του Οβιδίου (43 π.Χ.-17 μ.Χ.), που δείχνουν άλλη μια φορά πως οι μεγάλοι ποιητές γνωρίζουν εν μέρει το μέλλον τους. Διαρκούν περισσότερο από τις κοινωνίες που τους εξέθρεψαν. Αυτό το μεγάλο ποίημα, αιώνες μετά τον μοναχό και μοναχικό Πλανούδη, αναλαμβάνει να μας συστήσει ο Θεόδωρος Παπαγγελής, με μια γενναία και ευφρόσυνη μετάφραση. Τιμή για αυτόν, χαρά για μας, καθώς, όπως πιστεύω, η μεγαλύτερη συμβολή ενός μελετητή της κλασικής λογοτεχνίας, όπως άλλωστε και της σύγχρονης, είναι να μας συστήσει έναν «άγνωστο» ή ξεχασμένο συγγραφέα. Ακούγεται κοινοτοπία, αλλά πόσοι φιλόλογοί μας έχουν όντως καταφέρει να συνδέσουν το όνομά τους με έναν συγγραφέα, αρχαίο ή νεότερο, ως εκδότες, μεταφραστές ή ερμηνευτές; Για τούτο κρίνω πως αυτού του είδους οι συστατικές εκδόσεις πρέπει να προβάλλονται και να επαινούνται δημοσίως.

Πριν από περίπου δέκα χρόνια ο Παπαγγελής, εγκρατής φιλόλογος, κατ΄ εξοχήν μελετητής της ποιητικής των ρωμαίων «νεωτερικών» και του ρωμαϊκού πολιτισμού, μας έδωσε την ομοίως γοητευτική και αντισχολαστική μετάφραση της οβιδιακής Ερωτικής Τέχνης(Καστανιώτης, 2000). Τη συνόδευε ένα πνευματώδες και εμβριθέστατο εν ταυτώ δοκίμιο για τους λατίνους εραστές. Κάρφος στον οφθαλμό του σχολαστικού, ταμείο απολαυστικής γνώσης για τον ανοιχτόμυαλο και φανατικό για γραμματολογικές (τουλάχιστον!) εμπειρίες. Επιμένοντας στον Πόπλιο Οβίδιο Μυταρά (!), ο συγγραφέας μάς προσφέρει σήμερα με την ίδια αξιοζήλευτη eruditio και παρόμοιο φιλοπαίγμονα αντιακαδημαϊσμό μιαν ανθολογία από είκοσι διάσημες ιστορίες τωνΜεταμορφώσεων, της πιο «ευπώλητης μυθολογικής εγκυκλοπαίδειας της δυτικής λογοτεχνίας». Ο Ακταίων, ο Φαέθων, η Φιλομήλα, η Δάφνη, ο Νάρκισσος, ο Ερμαφρόδιτος, ο Ορφέας, ο Ικαρος, ο Πυγμαλίων, ο Μίδας είναι μερικές από τις μορφές που αλλάζουν θωριά και γίνονται αιώνια πρότυπα μοίρας και σύμβολα πολιτισμού.

Ακατανόητο σχήμα
Σε αυτό το συνθετικό ποίημα των 12.000 στίχων το «μπεστ σέλερ» του 9 μ.Χ. ο Οβίδιος, έχοντας ως πρωτογενές υλικό την ελληνική μυθολογία και τους ρωμαϊκούς μύθους, αναλαμβάνει να αφηγηθεί ένα σύμπαν σε «κατάσταση μεταμορφωτικού συναγερμού». Προς τι; Για να δείξει την αέναη μεταβολή των πραγμάτων από τη Δημιουργία του Κόσμου ως την Αποθέωση του Ιουλίου Καίσαρα (μεταμορφώνεται σε κομήτη). Ετσι από τη μία λοξοκοιτάζει το ρασιοναλιστικό σύμπαν που μορφώνεται στοΠερίΦύσεωςτου Λουκρητίου, από την άλλη αποθεώνει, μέσα από τη μορφοποιητική και μεταμορφωσιακή δύναμη της ποίησης, τη μεταβολή των ανθρώπινων σωμάτων (αλλά όχι πάντα και των ψυχών) εξαιτίας της πανουργίας και της ακατανόητης αυθαιρεσίας των θεών και της μοίρας. Σώματα που άλλαξαν θωριά για διάφορους λόγους, κυρίως επειδή υπέπεσαν σε σφάλματα. Ιστορίες ωραίων σωμάτων που δεν ρίχτηκαν στην κόλαση του Κάτω Κόσμου για τα κρίματά τους αλλά τα πλήρωσαν κάνοντας αναγκαστική στροφή προς ένα ακατανόητο σχήμα.

Ειδικότερα, στα 15 βιβλία του οβιδιακού έπους παρουσιάζονται πάνω από διακόσιες μυθολογικές ιστορίες μεταμορφώσεων που αφηγούνται, καθεμία με τον τρόπο της, πώς εξελίχθηκε η «Ιστορία του Παντός»! Μέσα από αλλεπάλληλααίτιασυνάγεται η αιτία του κόσμου, μέσα από τις μεταμορφώσεις σωμάτων δείχνεται η εξέλιξη της ιστορίας. Ο ποιητής ξεκινά από τις κοσμολογικές αρχές, διατρέχει την άχρονη μυθολογία και εισέρχεται ακολουθώντας τη γραμμή Τροία- Ρώμη στην πεπερασμένη «ιστορία». Δεν μαθαίνουμε αν αυτός ο κόσμος σταθεροποιήθηκε τελικά, τουλάχιστον σύμφωνα με τα κριτήρια του Οβιδίου. Μέσα όμως σε αυτήν την κοσμογονική αλλαγή ένα φαίνεται να παραμένει σταθερό: το Εργο και το Ονομα του ποιητή, ή για να το θέσουμε διαφορετικά, αυτό που δοξολογείται είναι ο μεταποιητικός και μεταμορφωσιακός νους του ποιητή. Οι θεοί προκαλούν μεταμορφώσεις και παραμορφώσεις. Ο ποιητής μπορεί και τις αναγνωρίζει και τις καταγράφει. Ανθρωποι γίνονται τετράποδα, πετούμενα, έντομα, δέντρα, άνθη. Θνητοί «καταστερώνονται» αλλά και θεοί «ενανθρωπίζονται», ή ακόμη και «αποκτηνώνονται», κορίτσια αλλάζουν φύλο και γίνονται αγόρια, τα στοιχεία της φύσης μιλούν ανθρώπινα. Με τη μεταμόρφωσή τους οι περισσότερες μορφές αλλάζουν επίπεδο στον νοητό άξονα του υψηλού- χαμηλού καθώς υποβιβάζονται σε χαμηλότερες κλίμακες ύπαρξης. Το «άωτον του Κάλλους» τρέπεται σε μορφή τερατική, αλλού προβάλλουν τρυφερές ή μιαρές φαντασιώσεις, εκεί έκθετα κατακρεουργημένα ή φλεγόμενα σώματα, σπαραγμένα ανδρικά κορμιά που τόλμησαν να αντικρίσουν, φευγαλέα έστω, τη θεία ομορφιά, ή να πάρουν στα ανίδεα χέρια τους το άρμα του Ηλιου.

Μεταποιητική διάθεση
Τι διαφορετικό κάνει ο Οβίδιος από ό,τι κάνουν οι μεγάλοι ποιητές; Οντως σε όλους τους ποιητές υπάρχει η μεταποιητική διάθεση. Η μεταβολή της εικόνας του κόσμου, όχι ως ουτοπία αλλά ως αίτημα ουσίας, είναι έργο των ποιητών, με τις διαθέσεις και τις απαιτήσεις να ποικίλλουν. Συνεχώς το παραδεδομένο σύμπαν μπορεί και πρέπει να μεταποιείται, διά της ποιήσεως, σε έναν νέο τόπο- τοπίο. Κάθε μορφή ποίησης, κάθε τέχνη δείχνεικαιμια μεταμόρφωση και συνάμα αφηγείται τη διαδικασία μεταβολής και αλλοίωσης των μορφών μας. Και κάθε μεταμόρφωση είναι εν τέλει καφκική. Στον Οβίδιο ωστόσο αυτό το παίγνιον της αλλαγής, καθώς αφορά καιτην ανθρώπινη ιστορία, γίνεται σε έκταση συμπαντική, το χνάρι είναι το Ολον. Οι ίδιες οιΜεταμορφώσεις , λ.χ., είναι ένα ποίημα που από μόνο του έχει μεταμορφωθεί και εξελιχθεί μέσα από πολλά στοιχεία. Δεν πρέπει μάλιστα να αγνοούμε ότι στέκει ακριβώς απέναντι στην κλασικότροπηΑινειάδα, τη σοβαρή γενεαλόγηση της Ρώμης. Ετσι όλο και κάτι κρύβεται κάτω από την ποιητική λεοντή του Οβιδίου, όλο και κάπου υπάρχουν φωνές, χειρονομίες και υπαινιγμοί που θα χαιρόταν ο σύγχρονος αναγνώστης του. Το σημαντικότερο, κάτω από την επιφάνεια του οβιδιακού κειμένου έχουν επέλθει μύριες όσες μεταμορφώσεις θεματικής, υφολογικής και ειδολογικής τάξεως. ΟιΜεταμορφώσειςσυμπεριφέρονται με «μετα-ειδολογική αυτοσυνειδησία», όπως γράφει ο Θεόδωρος Παπαγγελής, άλλοτε με την υπερβολή της παρωδίας, άλλοτε προτείνοντας έναν ποιητικό συγκρητισμό. ΟιΜεταμορφώσεις: το άκρον άωτον της μετα-αφήγησης και του δια-κειμενικού.

Αυτά και άλλα πολλά μαθαίνει κανείς διατρέχοντας τα Προλεγόμενα του Θεόδωρου Παπαγγελή, όπως και τα είκοσι επί μέρους συνοδευτικά δοκίμιά του, όπου με σοφία, χάρη και χιούμορ (ιδού το ύψιστον φιλολογικό desideratum) ο ερευνητής-μεταφραστής μάς καλεί να προσέλθουμε στο μεταφρασμένο Ποίημα. Και ακριβώς εδώ, στη μετάφραση, στην αλλαγή της θωριάς του λατινικού κειμένου, έγκειται, πιστεύω, η κύρια συμβολή του Παπαγγελή, καθώς μας συστήνει τον Οβίδιο τωνΜεταμορφώσεων, αίγλη και τιμή της Ρώμης και αιώνια πηγή έμπνευσης των ευρωπαίων ποιητών, πεζογράφων, καλλιτεχνών, διανοουμένων. Πλην Ελλήνων, όπως θα το περιμέναμε!

Χυμώδη νοήματα
Τη μεταφραστική ιδεολογία και πρακτική του Παπαγγελή τη γνωρίζουμε από τηνΕρωτική Τέχνη. Βασισμένος στη σύσταση του κειμένου (ακούγεται απλό, αλλά δεν είναι) προκρίνει την «πολιτισμική παράφραση» ή επικαιροποίηση (μια πιο απαιτητική εκδοχή της αναλογικής μετάφρασης) που του επιτρέπει να «παίζει» πάνω στους ποικίλους τόνους του πρωτοτύπου, με τρόπο ανάλογα «πολυγλωσσικό». Καθαρεύοντες τύποι, κοινότοπες εκφράσεις, «ποιητική» γλώσσα, αλλά και μελό «ποιητικούρες», αργκό και μάγκικα, αλλά και ξενόφερτο πλην πολιτογραφημένο hot λεκτικό, αυτά και άλλα συνιστούν το μεταφραστικό «ρήμα» του Παπαγγελή, που του επιτρέπει, εκσυγχρονίζοντας ή και «εκμοδερνίζοντας» (όπως θα έλεγε), να συλλέξει τα χυμώδη νοήματα του κειμένου και να ισοζυγιάσει- στο μέτρο του δυνατούτα μηνύματα πρωτοτύπου και μετάφρασης. Ολη αυτή την ύλη, την απροσδόκητη «μετα-γλώσσα» του, ο Θεόδωρος Παπαγγελής την καλουπώνει εντέχνως σε έναν ευλύγιστο 21σύλλαβο (!) στίχο, με απρόσμενες ομοιοκαταληξίες και απολήξεις, που ρέει εντελώς φυσικά, μοιρασμένος με την τομή της δέκατης συλλαβής.

ΣτιςΜεταμορφώσειςτα πράγματα είναι πιο ζόρικα, καθώς ο μεταφραστής πρέπει να λάβει υπ΄ όψιν την ιδιάζουσα ιστορικολογοτεχνική συγκυρία αυτού του ογκώδους ποιήματος, το γραμματειακό του είδος, την ειδολογική «διαπραγμάτευσή» του, την τονική του κλίμακα, δηλαδή τις επιλογές του στο γλωσσικουφολογικό «πεντάγραμμο»! Εχοντας πίσω του μια πλούσια παράδοση το ποίημα στραφταλίζει επιφανειακά, αλλά το βάθος είναι σκοτεινό, καθώς ελλοχεύει απειλητικό το παρα-κείμενο. Το ένδον, αν θέλετε, κάλλος ενός κειμένου που συγχωνεύει μαζί με τους μύθους και μια «μυθική» και μυθοποιημένη γλώσσα. Πώς λύνονται αυτά τα προβλήματα; Ο Παπαγγελής δεν έχει αυταπάτες, αλλά διαθέτει πανουργία. Ενα πολυμορφικό, ανάγλυφο κείμενο για να «αναγνωσθεί» μεταφραστικά χρειάζεται κάθε φορά την αξονική τομογραφία του. Εδώ, δουλεύει πάλι ο αξονικός ανατόμος Παπαγγελής. Υστερα παίρνει ξανά τον δρόμο του δοκιμασμένου 21σύλλαβου, που τώρα εμφανίζεται σε ανομοιοκατάληκτη κυρίως φόρμα, περισσότερο λειασμένος και με «βαθύτερο» και λιγότερο εκζητημένο λεκτικό, καθώς αυτό τού επιβάλλει το κείμενο.Πυρσοί εκεί δεν άναψαν χαράς, ήταν φωτιές φερμένες από ξόδι/που οι Ερινύες κράταγαν,αυτές της νύφης είχαν στρώσει το κρεβάτι/και μαύρη κουκουβάγια του χαμούεκούρνιαζε στη νυφική παστάδα(«Πρόκνη, Τηρέας, Φιλομήλα», 6. 430-2).

Με τους «τρόπους» αυτούς το μεταφρασμένο κείμενο αναδύεται αυθυπόστατο και ο αναγνώστης μπορεί και δοκιμάζει την οβιδιακή ιδιοφυΐα σε μια μετάφραση που κινείται και αναπνέει τόσο αυτόνομα, τόσο προκλητικάιδιοτελώς(θα έλεγα), ωσάν να μην υπήρξε πρωτότυπο. Αλλά το πρωτότυπο είναι εκεί πίσω και διατηρεί την τιμή του, ενώ μπρος στα μάτια μας το οβιδιακό κείμενο, με καινούργια θωριά, λάμπει μεταμορφωμένο μες στην ελληνική σκευή του.

Οι «Μεταμορφώσεις» του Οβιδίου στα ελληνικά

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΉ

ΠOΛITIΣMOΣ Hμερομηνία δημοσίευσης: 30-06-09 Οι «Μεταμορφώσεις» του Οβιδίου στα ελληνικά Είκοσι από τις ιστορίες του Ρωμαίου ποιητή μεταφρασμένες από τον Θεόδωρο Παπαγγελή, καθηγητή της Λατινικής Φιλολογίας στο ΑΠΘ Του Παντελη Mπουκαλα Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής: «Σώματα που άλλαξαν τη θωριά τους. Διαδρομές στις «Μεταμορφώσεις» του Οβιδίου. Εκδόσεις Gutenberg, 2009, σελ. 295. ΠΟΙΗΣΗ. Σίγουρα φτάνουν τα δάχτυλα του ενός χεριού για να μετρήσουμε τους ποιητές όλων των εποχών που από το όνομά τους γεννήθηκε ένα επίθετο με σχεδόν οικουμενική χρήση· αν υπολογίσουμε και τους πεζογράφους, θα χρειαστούμε και το άλλο χέρι, για να συναριθμήσουμε τα λήμματα «καφκικός» (ας θυμηθούμε παρεμπιπτόντως την ανατρεπτική κατά Κάφκα «Μεταμόρφωση»), «σαδιστικός» και «μαζοχιστικός». Παραμένοντας ωστόσο στην ποίηση, σκέφτομαι τον Ομηρο και τους «ομηρικούς καβγάδες», τον Δάντη και τη «δαντική κόλαση», τον Οβίδιο και τις «οβιδιακές μεταμορφώσεις»· τον Οβίδιο που το όνομά του το βρίσκουμε όποιο λεξικό ελληνικής και ρωμαϊκής ανθολογίας κι αν ανοίξουμε, με την επινοητική λογοτεχνία να παρατίθεται εκεί ως ισότιμη πηγή με την ξηρή μυθογραφία. Φοβάμαι πάντως ότι το ζεύγος «οβιδιακές μεταμορφώσεις» δεν έχει πάντοτε αυτόματο αντίκρισμα, αφού αρκετά συχνά ο Οβίδιος εννοείται σαν μεταμορφούμενος, κάπως σαν τον Πρωτέα, και όχι σαν αφηγητής μεταμορφώσεων. Τι φταίει; Δεν μπορώ να υιοθετήσω το γνωστό απαλλακτικό δόγμα «κανένα στόμα δεν το ’βρε και δεν το ’πε ακόμα», γιατί μάλλον τον ξέρουμε τον ένοχο κι είναι γνωστή η αιτία: είναι η στρεβλωμένη και στρεβλωτική παιδεία μας, που βέβαια δεν την εννοώ συμπιεσμένη στο σχήμα της θεσμικής εκπαίδευσης· είναι επίσης η κορφολογική μανία που μας σπρώχνει να υιοθετούμε ό,τι έχουμε απλώς ακουστά χωρίς να το ελέγχουμε. Και δεν ξέρω αν υπάρχει στο βάθος και κάποια υπεροψία, που μας πείθει ότι η λατινική γραμματεία είναι εξυπαρχής και μέχρι τέλους υποδεέστερη της αρχαιοελληνικής, ένα παρακολούθημα ή μίμημα, άρα είναι μη μεταφραστέα και μη αναγνωστέα. Οπως σημειώνει ειδικά για τον Οβίδιο ο Θεόδωρος Παπαγγελής, καθηγητής της Λατινικής Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο, ο Οβίδιος, «ο διασημότερος “ατζέντης” της ελληνικής μυθολογίας, έχει κάνει μηδαμινή, και αποσπασματική, καριέρα στη νεοελληνική γλώσσα»· το μέχρι τώρα σπουδαιότερο ίχνος αυτής της καριέρας οφειλόταν πιστεύω στα «Ερωτικά αντιφάρμακα», όπως τα μετέφρασε ο Γιώργης Γιατρομανωλάκης, Επρεπε λοιπόν να περάσουν δύο χιλιάδες χρόνια, ασήμαντα εν όψει της ατάραχης αιωνιότητας, πάντως βαρύνοντα για την εν γένει λογοτεχνία που δοκιμάζει και δοκιμάζεται στην ελληνική γλώσσα, ώσπου να μεταφραστούν οι «Μεταμορφώσεις» του Οβιδίου, του ποιητή που, χωρίς να το ξέρει, έζησε πατώντας πάνω στο όριο, πριν και μετά τη γέννηση του Χριστού. Κάπως θα παρηγορηθούμε βέβαια αν συνυπολογίσουμε το μεταφραστικό εγχείρημα του Μάξιμου Πλανούδη, του Βυζαντινού λογίου-μοναχού που εφτακόσια χρόνια πριν μετέφερε τις «Μεταμορφώσεις» σε πεζό λόγο και σε ελληνικά μάλλον μεταφραστέα για τον σημερινό Ελληνα αναγνώστη. Αλλά και οι εφτά αιώνες δεν είναι λίγοι για τη μετακένωση ενός έργου-πορθμείου, που μετέφερε στιχουργημένη σε δακτυλικούς εξαμέτρους στη Δύση την αρχαιοελληνική μυθολογία, αναπλασμένη, εμπλουτισμένη, διασκευασμένη, πειραγμένη, και από πορθμείο να γίνει τελικά πηγή ακένωτη από την οποία άντλησαν οι επόμενοι λογοτεχνικοί αιώνες. Ευτυχώς, λοιπόν, που η δραματική κίνηση του Οβιδίου να κάψει το έργο του μόλις πληροφορήθηκε ότι ο Αύγουστος αποφάσισε να τον εξορίσει στις άξενες ακτές της Μαύρης Θάλασσας, ήταν τόσο αποτελεσματική όσο κατά βάθος θα επιθυμούσε και ο ίδιος, δηλαδή καθόλου: κάποιοι από τους θεούς που τραγουδούσε, φρόντισαν να υπάρχουν κι άλλα αντίγραφα των «Μεταμορφώσεων». Σώθηκε έτσι αυτή η στιχουργημένη «Θεωρία του Παντός», όπως τη χαρακτηρίζει ο Παπαγγελής, στην οποία ο Οβίδιος, με πιθανά πρότυπά του τον Νίκανδρο τον Κολοφώνιο και τα «Εταιροιούμενά» του, τον Παρθένιο από τη Νίκαια και τις «Μεταμορφώσεις» του, και τον Καλλίμαχο, και με τον πόθο να υπερβεί τον Βιργίλιο, ή έστω να τον παρακάμψει, επανιστόρησε τον κόσμο, με αφετηρία το χάος και κατάληξη τον Ιούλιο Καίσαρα. Το νήμα για το τεράστιο υφαντό του, στη δημιουργία του οποίου ανέμειξε όλους τους γνωστούς λογοτεχνικούς τρόπους και τύπους (επικό, ελεγειακό, λυρικό, δραματικό, βουκολικό, κωμικό, συν τη ρητορική και τον ύμνο), του το προσέφεραν 250 μύθοι, όπου θεοί και ήρωες αλλάζουν θωριά, ενίοτε και φύλο. 3.000 στίχοιΟ,τι σοφά έχει ειπωθεί, πως η μετάφραση είναι μια κατεξοχήν δημοκρατική και διεθνιστική πράξη, άρα όχι απλώς φιλότεχνη, αλλά επί της ουσίας φιλάνθρωπη, ισχύει απολύτως στην περίπτωση των «Μεταμορφώσεων», το ένα τέταρτο των οποίων μετέφερε σε ζωηρά και ζουμερά ελληνικά ο Παπαγγελής. Από τους 12.000 στίχους του πρωτοτύπου, μεταφράζονται περί τους 3.000, οι οποίοι ζωγραφίζουν είκοσι από τις διασημότερες οβιδιακές ιστορίες, του Απόλλωνα και της Δάφνης, του Φαέθοντα, του Νάρκισσου, του Ερμαφρόδιτου, του Δαίδαλου, του Ορφέα και της Ευρυδίκης κ.ά. Και μόνο το ότι γινόμαστε κοινωνοί ενός έργου που γράφτηκε σε μια γλώσσα που ελάχιστοι την κατέχουν, θα αρκούσε για να οφείλουμε χάριτες στον μεταφραστή. Του οφείλουμε λοιπόν τουλάχιστον τρεις χάριτες, όσες δηλαδή και οι Χάριτες, με κεφαλαίο τούτη τη φορά, οι θεότητες της ομορφιάς κατά την αρχαιοελληνική μυθολογία, η Ευφροσύνη, η Θάλεια και η Αγλαΐα. Γιατί το έμμετρο ποιητικό κείμενο που παραδίδει στον αναγνώστη, εφοδιασμένο μάλιστα με εξαιρετικά προλεγόμενα και εμπερίστατα δοκίμια, με τα θαλερά ελληνικά του και την ευφροσύνη που προκαλεί αγλαΐζει τον μικρόκοσμο των μεταφράσεων λατινικών κειμένων στα ελληνικά. Μέσα στο αυστηρό του μέτρο, ο στίχος του Παπαγγελή, που σποραδικά εμφανίζεται εύηχα ομοιοκατάληκτος, ανασαίνει απολύτως ελεύθερος· εδώ το αποφασισμένο σχήμα, με τις 21 συλλαβές κάθε στίχου χωρισμένες σε ημιστίχια, σαν δεκαπεντασύλλαβος που αναπτύσσεται για να μην κινδυνέψει να ακουστεί φολκλορικός σε αυτιά που όλο και περισσότερο ξεκόβουν από την πίστη ότι η μουσική, επίθετη ή εσωτερική, αποτελεί απαραίτητο ποιητικό συντελεστή, δεν λειτουργεί πιεστικά και δεν ηχεί μονότονα. Η γλώσσα πάλι της μετάφρασης, ανεξίθρησκη, τρυγάει από όλα τα στρώματα της ελληνικής, για να συνυπάρχουν έτσι αρμονικά και χωρίς να «πικραίνουν την ακοήν», που θα ’λεγε ο Ροΐδης, ο «όχτος» με τον «όμβρο», ο «εχτρός» με το «επισταμένως», η «δούλεψη» με το «φρούδο», και το «σύντυχε» με τη «σεσημασμένη» και το «ονόματι». Με χιούμορΜε τη γνώση του της λατινικής γραμματείας ήδη επαληθευμένη στις σχετικές μελέτες του και με τη μεταφραστική δεξιοσύνη του ήδη αναγνωρισμένη στις ώς τώρα μεταγλωττίσεις του, είτε Λατίνων (του Οβιδίου συμπεριλαμβανομένου) είτε αρχαιοελλήνων, ο Θεόδωρος Παπαγγελής δίνει στον Ρωμαίο ποιητή μια φωνή ελευθερωμένη, ακόμπιαστη, πλούσια πλην αφτιασίδωτη, άκρως φιλολογημένη και με ένα αυστηρό οβελό να έχει αποσπάσει κάθε ίχνος ποιητικισμού. To βιβλίο του είναι χαρούμενο και χαριτωμένο. Ο σχολαστικισμός, η βλoσυρότητα, η κατήφεια ή ό,τι λοιδορείται σαν ακαδημαϊκή σοβαροφάνεια έχουν τεθεί εκποδών. Τον τόνο τον δίνει το χιούμορ, το οποίο εκδηλώνεται παντού: Αποτυπώνεται ανάγλυφο στους υπότιτλους με τους οποίους ο μεταφραστής συνοψίζει πειρακτικά τα μεταγλωττιζόμενα μυθικά επεισόδια (λ.χ. «Ωστε είστε σε ενδιαφέρουσα...», «Η πιο καλή υφάντρα είμαι εγώ», «Στης Σκυθίας την άγονη ράχη περπατώντας η Πείνα μονάχη», «Ζητείται γαμπρός» κ.τλ.)· οργανώνει τον δοκιμιακό του λόγο, όπου η επιστημοσύνη επιλέγει να υποδηλώνεται παρά να επιβάλλεται· τέλος, ρυθμίζει την ίδια τη μετάφραση, φαιδρύνοντας το κείμενο κι εκεί όπου η αφήγηση εμπλέκεται με πράγματα σοβαρότατα. Ενα μικρό δείγμα: «Ο λόγος για τον Δία. Μια φορά, από γλυκό κρασί χαλαρωμένος / δεν έβαζε μαράζι στην καρδιά, και στο ραχάτι απάνω με την Ηρα / καλαμπουρίζαν, όταν ξαφνικά γύρισε κι είπε: “Βέβαια οι γυναίκες / το φχαριστιούνται πάντα πιο πολύ από τους άντρες πάνω στο κρεβάτι”./ “Διαφωνώ” επέμενε αυτή. Στον Τειρεσία, τον σοφό, αποταθήκαν / που τα ’χε δοκιμάσει και τα δυο, /καθότι υπήρξε και άρρενας και θήλυ. [...] Γι’ αυτό λοιπόν ορίστηκε κριτής, και ως κριτής στη δίκη-καλαμπούρι / πήρε σαφώς το μέρος του Διός. Χολώθηκε βαρύτατα η Ηρα - / ασήμαντος, που λεν, η αφορμή, μα κάκιωσε αυτή υπέρ το δέον. / Βαρύτατη και του κριτή η ποινή: του στέρησε τα μάτια διά βίου». Εύκολα φανταζόμαστε ποια αλλαγή καθεστώτος, και όχι μόνο γλωσσικού, θα επέφερε η μεταφραστική επιλογή «τέρπονται βαθύτερα», λ.χ., αντί «το φχαριστιούνται πιο πολύ». Οπως και να ’χει, εμείς, με τα μάτια μας σώα και αβλαβή, είναι σαν να βλέπουμε ολοζώντανους μπροστά μας τον Δία και την Ηρα, σε όχι και τόσο θεϊκές στιγμές, και σε μια γωνιά του κάδρου τον Ξενοφάνη τον Κολοφώνιο να σέρνει και στον Οβίδιο όσα έσερνε στον Ομηρο και τον Ησίοδο λέγοντας ετούτα τα ονειδιστικά: «Πάντα θεοίς ανέθηκαν Ομηρός θ’ Ησίοδός τε / όσσα παρ’ ανθρώποισιν ονείδεα και ψόγος εστίν, / κλέπτειν, μοιχεύειν τε και αλλήλους απατεύειν». Λατινικά δεν γνωρίζω, δεν μπορώ λοιπόν να κρίνω πόσο πιστή είναι η μετάφραση, αν πρέπει καλά και σώνει να θεωρήσουμε την πιστότητα προσόν. Ακόμα πάντως κι αν ο απομυθοποιητικά εύχυμος τρόπος που επιλέγει η μετάφραση για να αποδώσει τα νοήματά της συνιστά μια κάποια μεταμόρφωση ή παράφραση ή στοχαστική προσαρμογή του πρωτοτύπου, με την υπερανάδειξη μίας από τις φωνές του, αποφασιστικός και νομιμοποιητικός οδηγός θα μπορούσε να θεωρηθεί η ίδια η «αδιάλειπτη οβιδιακή ειρωνεία», όπως την προσδιορίζει ο Παπαγγελής.

Οβίδιος

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

Οβίδιος

Ο Πόπλιος Οβίδιος Νάσων (λατ. Publius Ovidius Naso) ήταν λατίνος ποιητής, ο τελευταίος από τους μεγάλους αυγούστειους ποιητές, που έζησε στις αρχές της Pax Romana, της ειρήνης δηλ., ανάμεσα στα έθνη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που επέβαλαν οι ρωμαϊκές στρατιωτικές δυνάμεις.
Γεννήθηκε στην ιταλική πόλη Σουλμόνα το 43 π.Χ. και πέθανε στην πόλη Τόμοι της Μοισίας (Ρωμαϊκής επαρχίας του κάτω Δούναβη) το 17 μ.Χ.

Πίνακας περιεχομένων 1 Τα πρώτα χρόνια 2 Το έργο του 2.1 Πρώτη περίοδος 2.2 Δεύτερη περίοδος 2.3 Τρίτη περίοδος, τα έργα της εξορίας 3 Εξορία και θάνατος 4 Εκδόσεις 4.1 Ελληνικές μεταφράσεις 5 Βιβλιογραφία 6 Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Τα πρώτα χρόνια

Ο Οβίδιος προερχόταν από μία οικογένεια της επαρχίας, αρκετά εύπορη ώστε να στείλει τον ίδιο και τον αδελφό του στη Ρώμη για να σπουδάσουν σε ηλικία περίπου 12 ετών.
Μετά από την βασική παιδεία που πήρε κοντά στους καλύτερους δασκάλους έκανε λαμπρές νομικές και φιλολογικές σπουδές. Εκπαιδεύτηκε στη ρητορική ώστε να αποκτήσει ευφράδεια χωρίς όμως να τον προσελκύει ιδιαίτερα η τυποποιημένη επιχειρηματολογία των ασκήσεων δικανικής ακριβείας. Όπως περιγράφει ο Σενέκας ο Πρεσβύτερος σε μια βιογραφία του Οβιδίου αυτής της περιόδου, τον ενδιέφεραν καταστάσεις που το ζητούμενο περιστρεφόταν γύρω από συλλογισμούς με ηθικό και ψυχολογικό περιεχόμενο.
Ο Οβίδιος πέρασε ένα χρονικό διάστημα στην Αθήνα όπως συνήθιζαν οι νέοι των ανώτερων κοινωνικών τάξεων και ταξίδεψε αρκετά στην Ελλάδα κερδίζοντας αρκετές εμπειρίες.
Ως μέλος της ρωμαϊκής τάξης των ιππέων, ήταν προορισμένος για σταδιοδρομία στον δημόσιο βίο και κατέλαβε μερικές κατώτερες δικαστικές θέσεις, τις πρώτες βαθμίδες στην κλίμακα του δημοσίου, όμως διαπίστωσε ότι ο δημόσιος βίος δεν του ταίριαζε. Έτσι εγκατέλειψε το επάγγελμα του για να ασχοληθεί με την ποίηση και την ανάπτυξη σχέσεων και επαφών με τους γνωστούς ποιητές της εποχής του.

Το έργο του

Όταν ο Οβίδιος εμφανίστηκε στη λογοτεχνική σκηνή, η ειρήνη ήταν εξασφαλισμένη και ήταν διάχυτη η επιθυμία για έναν πιο χαλαρό τρόπο ζωής και λιγότερο αυστηρά ήθη, τα οποία διαμόρφωσαν την ανώτερη τάξη της πρωτεύουσας. Ο Οβίδιος γίνεται εκφραστής αυτών των επιθυμιών και αναπτύσσει μια ποίηση που ανταποκρίνεται στον τρόπο ζωής της εποχής του.
Δοκίμασε να γράψει σε όλα τα σημαντικά λογοτεχνικά είδη, την ελεγεία, το έπος, την επιστολογραφία, την τραγωδία, και κατάφερε να επιτύχει μια συνεχή διεύρυνση του ορίζοντα του και μια νέα αντίληψη της σχέσης μεταξύ ποίησης και ζωής.
Τα έργα του μπορούν να καταταγούν σε τρεις περιόδους.

Πρώτη περίοδος

Εδώ ανήκουν τα νεανικά έργα του ποιητή. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ποίηση που έγραψε κατά την πρώτη περίοδο της σταδιοδρομίας του ως ποιητής αντικατοπτρίζει μία θεώρηση της ζωής, του έρωτα και της ποίησης αντίθετη με τις "επίσημες" ηθικές θέσεις που προωθούσε ο αυτοκράτορας Αύγουστος.

• Ο Οβίδιος ξεκινά με μια συλλογή ερωτικών ελεγειών, τους "Amores" (Έρωτες), σε 5 βιβλία περίπου το 20 π.Χ., όπου εκφράζει σε πρώτο πρόσωπο τα παραδοσιακά θέματα της ερωτικής ελεγείας. Τα νέα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την ελεγεία του Οβιδίου είναι εμφανή με πιο εντυπωσιακή καινοτομία την απουσία μιας κεντρικής γυναικείας μορφής ως κέντρο των διάφορων ερωτικών εμπειριών. Αντί για το πάθος των μεγάλων λατίνων ερωτικών ποιητών, ο Οβίδιος προτιμά να εμφανίζει την ερωτική εμπειρία μέσα από το φίλτρο της ειρωνείας και της απόστασης του διανοουμένου.

• Το ποίημα που φαίνεται να έπαιξε σημαντικό ρόλο στην απόφαση του Αυγούστου να εξορίσει τον ποιητή, είναι η "Ερωτική τέχνη" (Ars amatoria), που δημοσιεύθηκε το 1 π.Χ. Το μήνυμα που περνούσε εκεί ο Οβίδιος στην πραγματικότητα υπονόμευε το επίσημο πρόγραμμα ηθικών μεταρρυθμίσεων που είχε υιοθετηθεί από τον Αύγουστο. Ο έρωτας του Οβιδίου επιζητεί την ανεκτικότητα, με την βοήθεια της οποίας μπορούν να αρθούν οι κανόνες μιας ηθικής, η οποία δεν ταιριάζει πλέον σε ένα πρωτευουσιάνικο κοινωνικό στρώμα. Το έργο περιείχε αναφορές στα σύμβολα προσωπικού γοήτρου του Αυγούστου, διατυπωμένες με αναίδεια και αδιακρισία μέσα στα συμφραζόμενα. Ήταν λογικό, το έργο αυτό, να μην τύχει καλής υποδοχής από όσους είχαν ενστερνιστεί τους στόχους και τις επιδιώξεις του πουριτανισμού της εποχής του Αυγούστου.

• Κατά την περίοδο αυτή ο Οβίδιος δημοσίευσε επίσης το έργο "Επιστολές ηρωίδων" (Epistulae Heroidum), δύο σειρές από πνευματώδεις δραματικούς μονολόγους που χαρακτηρίζονται ως επιστολικά ποιήματα. Η πρώτη σειρά (1-15) περιέχει επιστολές γραμμένες από διάσημες ηρωίδες της ελληνικής μυθολογίας και η δεύτερη σειρά (16-21) περιλαμβάνει επιστολές ερωτευμένων ανδρών και απαντήσεις των αγαπημένων τους γυναικών (Πάρης και Ελένη, Ηρώ και Λέανδρος κ.ά.).

Δεύτερη περίοδος

Θεωρείται η σημαντικότερη περίοδος για το έργο του ποιητή, εποχή ωριμότητας και των σπουδαιότερων έργων του.

• Η τραγωδία του Οβιδίου, "Μήδεια" δεν διασώθηκε. Καθώς επαινέθηκε από τον ιστορικό Τάκιτο και άλλους, είναι πιθανό να επηρέασε την τραγωδία του Σενέκα με το ίδιο θέμα.

• Το "Ημερολόγιο" (Fasti) είναι ένα έργο που η πρόθεση του είναι να παρουσιάσει τους μύθους, τα έθιμα και τις θρησκευτικές γιορτές του ρωμαϊκού έτους. Είχε προγραμματίσει 12 βιβλία ελεγειακών διστίχων, ένα για κάθε μήνα. Η εξορία του άφησε το έργο ημιτελές αφού υπάρχουν μόνο έξι βιβλία, τα οποία επεξεργάστηκε εν μέρει στα χρόνια της εξορίας. Το Ημερολόγιο έγινε έργο εθνικό, και ήταν ίσως προμελετημένο για να αποκαταστήσει την φήμη του συγγραφέα του ενώπιον του αυτοκράτορα καθώς περιέχει κολακείες για την αυτοκρατορική οικογένεια και έναν έντονο πατριωτισμό.

Οι Μεταμορφώσεις του Οβιδίου σε έκδοση του 1567

• Οι "Μεταμορφώσεις", επικό ποίημα σε εξάμετρους, σε 15 βιβλία, για τις μεταμορφώσεις των ανθρώπινων όντων από το χάος έως την αποθέωση του Καίσαρα, αποτελεί μια τεράστια πινακοθήκη μυθικών παραδόσεων. Στο έργο αυτό που αποτελεί ίσως το σπουδαιότερο του ποιητή, δίνει τον καλύτερο εαυτό του. Λαμπρές εικόνες, γεμάτες φαντασία, δείχνουν ότι ο ποιητής γνωρίζει πράγματι να αποδίδει θαυμαστά την ψυχική κατάσταση του πανικού και της κατάπληξης των όντων που μεταμορφώνονται τη στιγμή κατά την οποία μεταβάλλονται σταδιακά σε φυτό, ζώο ή πέτρα, ενώ το πνεύμα διατηρεί καθαρά ανθρώπινα συναισθήματα. Είναι φανερό πως ο Οβίδιος με το έργο αυτό επιδιώκει να κάνει κάνει μια συνολική αναφορά όλης της λογοτεχνίας, από τον Όμηρο και την τραγωδία της Αθήνας και της Ρώμης μέχρι τους συγχρόνους του. Σχεδόν όλες οι ιστορίες των ανθρώπινων μεταμορφώσεων είναι ερωτικές ιστορίες γεμάτες πάθος εμπλουτισμένες με μυθιστορηματικά στοιχεία. Ο κόσμος του ποιήματος αποτελείται από όψεις, μεταμφιέσεις, σκιές, αντικατοπτρισμούς που τρέφουν την ανθρώπινη ελπίδα με κάθε μεταμόρφωση να αποτελεί έναν θάνατο και έτσι το περιεχόμενο να δίνει μια αίσθηση θλίψης. Σε όλες τις εποχές μέχρι σήμερα, οι ήρωες του Οβιδίου, Φαέθων, Νάρκισσος, Δάφνη και πολλοί άλλοι, υπήρξαν πολύ δημοφιλείς, ενώ το ίδιο αυτό θέμα των Μεταμορφώσεων στάθηκε πηγή έμπνευσης για όλες τις τέχνες.

Τρίτη περίοδος, τα έργα της εξορίας

Μετά την ξαφνική εξορία του, ο Οβίδιος εγκαταλείπει τη φανταστική και ζωηρή αφηγηματική ποίηση και επέστρεψε στην ελεγεία.

• Το έργο του "Άσματα θλιβερά" (Tristia) αποτελείται από 5 βιβλία ελεγειών, όπου διεκτραγωδεί την κατάσταση του και ικετεύει για τη βελτίωση της.

• Οι "Επιστολές από τον Πόντο" (Epistulae ex Ponto) είναι 4 βιβλία ελεγειών, του ίδιου ψυχολογικού κλίματος, τις οποίες απευθύνει σε ισχυρούς φίλους του.

• Το Ίβις (Ibis), που γράφηκε λίγο μετά την άφίξή του στην Τόμι, ένα ένα μακροσκελές και περίτεχνο ανάθεμα ενάντια σε κάθε ανώνυμο εχθρό.

Ωστόσο, η ζωή του δεν ήταν πάντοτε θλιμμένη. Αφού εξοικειώθηκε με την ιδέα ότι η εξορία αυτή θα ήταν η μόνιμη πατρίδα του, άρχισε να βλέπει μερικές θετικές πλευρές στον νέο τόπο διαμονής του και στους κατοίκους του. Έδειξε ενδιαφέρον για την ιστορία του τόπου και την πολιτική και συνέθεσε ποιήματα στην τοπική γλώσσα.

Εξορία και θάνατος

Ο Οβίδιος, εκτός ένας άνθρωπος που χάρηκε τις ομορφιές της ζωής και του μύθου, υπήρξε, ταυτόχρονα, μια τραγική μορφή, που πέθανε στην εξορία δυστυχισμένος, θύμα ηγεμονικής δυσμένειας.
Καταδικάστηκε, τον Νοέμβριο του έτους 8 μ.Χ., σε εξορία, κατά διαταγή του αυτοκράτορα Αυγούστου. Η είδηση αυτή για το πάθημα του Οβιδίου, μόλις έγινε γνωστή στην Ρώμη, προκάλεσε απερίγραπτη συγκίνηση που δεν περιορίσθηκε μόνο μεταξύ του κόσμου της πολιτικής και των Γραμμάτων, αφού όλοι ήξεραν το μεγάλο ταλέντο του ποιητή και τις κατακτήσεις του ανάμεσα στο "ωραίο φύλο" της εποχής. Ήταν αυτός που είχε διδάξει τη στρατηγική της ερωτικής γοητείας με το περίφημο έργο του "Η τέχνη του έρωτα" και την ελληνική και ρωμαϊκή μυθολογία με το σπουδαίο έργο "Μεταμορφώσεις", που αποκλήθηκαν η "Βίβλος των ποιητών".
Εκτός, όμως, από τη συγκίνηση, γεννήθηκε και απορία για τα αίτια της ποινής του, αφού ούτε η Σύγκλητος ούτε κάποιο δικαστήριο την είχαν επιβάλει. Ήταν μια περίεργη υπόθεση, αφού κατηγορήθηκε για εσχάτη προδοσία, δικάστηκε στο ιδιαίτερο δικαστήριο του αυτοκράτορα και η απόφαση πάρθηκε και ανακοινώθηκε από τον ίδιο τον αυτοκράτορα. Αν και δεν του αφαιρέθηκαν τα πολιτικά του δικαιώματα και η περιουσία του, ούτε του απαγορεύθηκε να συνθέτει ποιήματα και να επικοινωνεί με τους δικούς του ανθρώπους, τα βιβλία όμως αποσύρθηκαν από τις δημόσιες βιβλιοθήκες και κυκλοφορούσαν μόνο ιδιωτικά, μεταξύ φίλων.
Οι ερευνητές σε διάφορες εποχές προσπάθησαν να εξηγήσουν αυτή τη στάση του Αυγούστου απέναντι στον Οβίδιο. Άλλοι πιστεύουν πως ο Αύγουστος θέλησε να παγιώσει ένα ηθικό κλίμα τιμωρώντας τον ελευθεριάζοντα ποιητή, άλλοι, όμως, φρονούν ότι η αυτοκρατορική δυσμένεια ήταν πολιτικής φύσεως, γιατί ο Οβίδιος είχε ανάμειξη στους ανταγωνισμούς για τη διαδοχή του Αυγούστου.
Ο Αύγουστος που ήξερε να αποφεύγει τα δημόσια σχόλια, αφού μέχρι σήμερα μυστήριο καλύπτει την υπόθεση αυτή, εξόρισε τον Οβίδιο στους Τόμους, ένα λιμάνι στα σύνορα της αυτοκρατορίας, κοντά στις εκβολές του Δούναβη, περιοχή με πολύ άσχημο κλίμα, εκτεθειμένο στις περιοδικές επιθέσεις τών γύρω βαρβαρικών φύλων. Βιβλία και εκπολιτισμός δεν υπήρχαν και μέσα στη μοναξιά του ο ποιητής (η γυναίκα του είχε μείνει στη Ρώμη ώστε να μεσολαβήσει σε ισχυρούς φίλους υπέρ του άνδρα της) άρχισε και πάλι να γράφει σε πιο προσωπικό και ενδοσκοπικό ύφος.
Επί εννεά ολόκληρα χρόνια μέχρι τον θάνατό του, ο Οβίδιος υπέφερε διαρκώς και το αποτύπωνε αυτό με τα ελεγεία και τα μηνύματα προς τους φίλους, τη γυναίκα του και τον ασυγκίνητο αυτοκράτορα.
Στον τόπο της εξορίας του, ανάμεσα στους λίγους Ρωμαίους λεγεωνάριους και στους εγχώριους πληθυσμούς, ο Οβίδιος δεν παύει να ονειρεύεται τη Ρώμη της παλαιάς ευτυχίας του και να εκλιπαρεί την επιείκεια του αυτοκράτορα, με συνεχή μηνύματα χωρίς όμως να πετύχει ποτέ τον επαναπατρισμό του.

Εκδόσεις

• Franz Bömer: P. Ovidius Naso. Die Fasten. Lat./Deutsch. Hg., übers. u. kommentiert von F. Bömer. Heidelberg 1957.
• Publius Ovidius Naso: Metamorphosen. Sammlung Tusculum. Artemis & Winkler, Düsseldorf und Zürich 1996. ISBN 3-7608-1569-3 (darin Zusammenstellung wissenschaftlicher Literatur zu Ovid und den Metamorphosen).

Ελληνικές μεταφράσεις

• Ars Amatoria : Θεόδωρος Παπαγγελής ("Καστανιώτης")
• Metamorphoses  : Θεόδωρος Γιαννάτος (επολογή, "Δίφρος")

Φιλία - Φίλοι

(Ανακατεύθυνση από Φιλία)

Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

Βλέπε και:

• Εχθρός
• Παρέα
• Συμφιλίωση
• Συντροφιά
• Σχέσεις ανθρώπινες

• Αα, τι ωραία… να νιώθεις άνετα με κάποιον άλλο -χωρίς να πρέπει να ζυγιάζεις τις σκέψεις σου και να μετράς τα λόγια σου, να ρέουν από μέσα σου αβίαστα, ήρα μαζί και στάρι, σίγουρος ότι ένα χέρι μπιστικό θα τα πάρει, θα τα κοσκινίσει, θα κρατήσει ό,τι αξίζει και η καλοσυνάτη ανάσα του θα φυσήξει τα άλλα μακριά. - Κράικ Νταϊάνα
• Αγαπητέ μου φίλε, πρώτα να με βοηθήσεις και μετά να μου κάνεις νουθεσίες. - Ζαν ντε Λαφονταίν
• Αληθινός φίλος είναι αυτός που σου δανείζει χρήματα, κι ευλογεί μετά την εφήμερη ζωή μας. - Στηβ Μάρτιν
• Αληθινός φίλος είναι εκείνος που μπορεί να αποκαλύψει όλα τα προβλήματά του σαν στην εξομολόγηση …, αλλά δεν το κάνει. - Ανώνυμος
• Αν βρεις ένα λάθος στο φίλο σου πες το χαμηλόφωνα, αν όμως θέλεις να του επαινέσεις, καν’ το φωναχτά. - Σουζάν Σίγκελ Ζένκελ
• Αν δανείσεις χρήματα σε κάποιον, μην τα λογαριάζεις πλέον ως δικά σου. Όταν τα ζητήσεις, ο φίλος σου γίνεται εχθρός σου, εξαιτίας της καλοσύνης σου. - Πλαύτος
• Αν δεν μπορείς να έχεις έναν πιστό φίλο, να είσαι ο ίδιος φίλος του εαυτού σου. - Πυθαγόρας
• Αν δεν συγχωρείς τα ελαττώματα του φίλου σου, προδίδεις τα δικά σου. - Σύρος
• Αν δυο φίλοι σου ζητήσουν να κρίνεις μια διαφωνία τους, μη δεχτείς, γιατί θα χάσεις ένα φίλο. Απ' την άλλη, αν σου το ζητήσουν δυο ξένοι, να δεχτείς, γιατί θα κερδίσεις ένα φίλο Άγιος Αυγουστίνος
• Αν θέλεις να μάθεις ποιοι είναι οι φίλοι σου, φρόντισε να μπεις φυλακή. - Τσαρλς Μπουκόφσκι
• Αν θέλεις να χάσεις ένα φίλο, δάνεισέ του χρήματα - Αγγλική παροιμία
• Αν κάνεις φιλία με τον ιερέα θα χάσεις την πίστη σου, με τον γιατρό - την υγεία σου, με τον δικηγόρο - την επιτυχία. - Ιταλική παροιμία
• Αν ο κροκόδειλος έφαγε τον εχθρό σου, αυτό δεν σημαίνει πως έγινε και φίλος σου. - Γκαίτε
• Αν τον φίλο σου δεν τον απαντήσει κάποιο μεγάλο κακό, ικανοποιήσου με τις μικρές του αποτυχίες Κουρδική παροιμία
• Αναμφίβολα, οι εχθροί μου μού άξιζαν, όμως δεν ξέρω αν άξιζα τους φίλους μου Γουίτμαν Γουλοτ
• Βαδίζουμε μόνοι μας σ’ αυτό τον κόσμο. Οι φίλοι, όπως τους επιθυμούμε, είναι όνειρα και μύθοι Έμερσον Ρ.
• Για να αποκτήσεις καινούργιους φίλους, πρέπει πρώτα να τσακωθείς με τους παλιούς Ρινγκελντατς Γιοαχίμ
• Για να βρεις φίλο πρέπει να κλείνεις το ένα μάτι, για να τον κρατάς συνέχεια πρέπει να κλείνεις και τα δυο Ντούγκλας Ν.
• Δε διαβάζω τις κακές κριτικές για τα έργα μου, γιατί οπωσδήποτε θα μου τις μεταδίδουν οι φίλοι μου Λέβαντ Ο.
• Δε μ’ αρέσει να προβληματίζομαι μεταξύ του παράδεισου και της κόλασης. Βλέπεις, έχω φίλους και στα δύο μέρη Τουέην Μαρκ
• Δείξε μου το φίλο σου να σου πω ποιος είσαι Ελληνική Παροιμία
• Δείξε μου τους φίλους σου, να σου πώ ποιος είσαι Ασσυριακό ρητό
• Δεν είναι τόσο δύσκολο να πεθαίνεις για τον φίλο σου, όσο να βρεις τέτοιο φίλο για τον οποίο αξίζει να πεθαίνεις Θερβάντες
• Δεν έχουμε τόσο πολύ ανάγκη από τη βοήθεια των φίλων μας, όσο από την πίστη μας στη βοήθειά τους Επίκουρος
• Δεν κάνει φίλους όποιος δεν έκανε εχθρούς Τέννυσον Α.
• Δεν μπορεί να υπάρξει φιλία ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα. Υπάρχει πάθος, μίσος, λατρεία, αγάπη, αλλά όχι φιλία Ουάιλντ Όσκαρ
• Δεν πρέπει χωρίς ανάγκη να ανοίγεις στον άλλον την καρδιά σου. Μέσα σε χιλιάδες , ίσως βρεις μόνο έναν που θα μπορέσει να κρατήσει το μυστικό σου. Όταν εμείς οι ίδιοι δεν το κρατάμε μέσα μας, πως μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα το κρατήσουν οι άλλοι; Όσιος Σεραφείμ του Σάρωφ
• Δεν υπάρχει τίποτα πιο τρυφερό από την αλληλογραφία φίλων που δεν επιδιώκουν να συναντηθούν Προυστ Μ.
• Εάν δεν υπάρχουν μέτοχοι στη χαρά, είναι φλόγα που σβήνει Λαμαρτίνος
• Εάν θέλεις ο φίλος σου να μην αντιληφθεί την καμπούρα σου μην κοιτάς τις κρεατοελιές του Οράτιος
• Εάν θέλετε φίλο, αποκτήστε έναν σκύλο Τρούμαν Χ.
• Εάν ο κροκόδειλος έφαγε τον εχθρό σου, αυτό δεν σημαίνει πως έγινε και φίλος σου Φιούρστεμπεργκ Α.
• Έγινα φίλος του εαυτού μου Σενέκας
• Είχα τρεις καρέκλες στο σπίτι μου. Μια για τη μοναχικότητα, δύο για τη φιλία και τρεις για την κοινωνία Θόρροου Χ.
• Εκείνοι τους οποίους έκανε φίλους το κέρδος, πάντα θα μαλώνουν Αζερική παροιμία
• Εκείνος που δεν έχει εχθρούς, θα καταστραφεί από τους φίλους Τάκιτος
• Εκείνος που είναι πραγματικός φίλος δεν το διακηρύσσει κάθε ώρα και στιγμή Στέφενσον
• Εκείνος που έχει φίλους, δεν έχει φίλο Αριστοτέλης
• Ένα μικρό ποσό που δόθηκε δανεικά κάνει τον οφειλέτη φίλο, όμως το μεγάλο ποσό, τον κάνει εχθρό. Σενέκας
• Ενάντια σε ποιόν κάνετε φιλία Ρανέφσκαγια Φ.
• Ένας φίλος σε ολόκληρη τη ζωή είναι αρκετός. Δύο είναι πολλοί. Τρεις είναι σχεδόν αδύνατον Άνταμς Χ.
• Έργο του φίλου είναι να εκπληρώσει τις ανάγκες σου, αλλά όχι να γεμίσει το κενό σου Γκιμπριάν Χ.
• Έχω παρατηρήσει την εχθρική στάση απέναντί σου… θα έπρεπε να είχα καταλάβει ότι είστε φίλοι Μπράντμπερη Μ.
• Έχω τρεις καρέκλες στο σπίτι μου. Μια για τη μοναξιά, δύο για τη φιλία και τρεις για την κοινωνία Θόρροου Χ.
• Ζητιάνος: Αυτός που υπολόγιζε στη βοήθεια των φίλων του Μπιρς Α.
• Η αγαθή πράξη δεν χάνεται. Όποιος σπείρει χάρη, θερίζει φιλία και όποιος φυτεύει αγαθότητα δρέπει αγάπη Μέγας Βασίλειος
• Η αγάπη έρχεται τυφλά. Η φιλία μετά από γνώση Άγνωστος
• Η ευτυχία δεν είναι ακριβής πλάστιγγα. Η δυστυχία είναι η μόνη πλάστιγγα με την οποία ζυγίζονται οι φίλοι Πλούταρχος
• Η κολακεία είναι φιλία επιζήμια Αριστοτέλης
• Η πονηρία μπορεί να αποκτήσει περιουσία, αλλά δεν μπορεί να κερδίσει φίλους Μπαλζάκ
• Η τέχνη της ζωής είναι να μην κάνεις πολλές γνωριμίες. Τους φίλους του μπορεί κανένας να τους βολέψει, αλλά με τις γνωριμίες μπορεί να βρει τον μπελά του Λούκας Ε.
• Η υποψία είναι το δηλητήριο της αγαθής φιλίας Αυρήλιος ο Αυγουστίνος
• Η φιλία είναι ένα συμβόλαιο με το οποίο συμφωνούμε να κάνουμε σε κάποιον μικρές εξυπηρετήσεις, προκειμένου να μας κάνει εκείνος μεγάλες Μοντεσκιέ Κ.
• Η φιλία με τον εαυτό μας είναι απαραίτητη, γιατί χωρίς αυτήν, με κανέναν στον κόσμο δεν μπορούμε να γίνουμε φίλοι Ρούσβελτ Ελεανορ
• Η φιλία μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας είναι αδύνατη. Πάθος, έχθρα, θαυμασμός, έρωτας – ναι, αλλά φιλία όχι Ουάιλντ Ο.
• Η φιλία που κερδίζεται με πορτοφόλι είναι αγορασμένη, αλλά όχι εξασφαλισμένη Μακιαβέλλι
• Η χαρά έχει τους φίλους της, η θλίψη θρηνεί μονάχη Κινγκ Μάρτιν
• Κάθε άνδρας μπορεί να έχει φίλους, εκτός από τον πολιτικό άνδρα (Les hommes peuvent avoir des amis, pas les hommes d'Etat) Ντε Γκωλ Σαρλ
• Και στην φιλία, και στην αγάπη τελικά έρχεται ο χρόνος για ξεκαθάρισμα λογαριασμών Σω Μπ.
• Καλοί φίλοι είναι κάποιοι που κατοικούν κάπου πολύ μακριά Χίτσκοκ Άλφρεντ
• Καλοί φίλοι, καλά βιβλία και νυσταλέα συνείδηση: αυτή είναι η ιδανική ζωή. Τουέην Μαρκ
• Καλός φίλος είναι αυτός που χαίρεται από σήμερα για την αυριανή σου αποτυχία Ούλμαν Λιβ
• Καλύτερα χαστούκι από τον φίλο παρά φιλί από τον εχθρό Ολλανδική παροιμία
• Καλύτερός μου φίλος είναι ο άνθρωπος που όταν εύχεται να είμαι καλά, το κάνει για χάρη μου Αριστοτέλης
• Κοινά γάρ τά τω̂ν φίλων (Οι φίλοι τα έχουν όλα κοινά) Πλάτων
• Κράτα αυτό το νόμισμα και πάρε τηλέφωνο σ' όλους τους φίλους σου Αμερικάνικη ρήση
• Λίγα λόγια, μεγάλες φιλίες Παροιμία
• Μακάριοι οι φτωχοί, γιατί μόνο αυτοί μπορούν να έχουν ανιδιοτελείς φίλους Σοβαζόν Μ.
• Με τα λεφτά δεν αποκτάς φίλους, αποκτάς όμως καλύτερης ποιότητας εχθρούς Μιλιγκαν Σπάικ
• Με τον γείτονα να κάνεις φιλία, αλλά τον φράχτη άσ' τον Καυκάσια παροιμία
• Με τους φίλους μου κάνω ό,τι και με τα βιβλία μου. Τους έχω εκεί όπου μπορώ να τους βρω, αλλά σπάνια τους μεταχειρίζομαι Έμερσον Ρ.
• Μερικές φιλίες δημιουργούνται από τη φύση, άλλες από υποχρέωση, άλλες από συμφέρον κι άλλες από την ψυχή. Τέιλορ Τζ.
• Μερικές φορές το πολυτιμότερο πράγμα που μπορεί να κάνει ένας φίλος, είναι να σ’ ακούσει πρόθυμα Ζένκελ Σ.
• Μέσα στα δύσκολα το φίλο σου θα δεις, όπως στη φλόγα μέσα, αν είναι καθάριο το κίτρινο χρυσάφι Οβίδιος
• Μέχρι σήμερα ο Τζωρτζ Μπέρναρντ Σω δεν είναι αρκετά σημαντικός, για να έχει εχθρούς. Κανείς όμως από τους φίλους του δεν τον αντέχει, κι αυτό, όσο να'ναι, είναι μια καλή αρχή Ουάιλντ Όσκαρ
• Μη βιάζεσαι ν’ αποκτήσεις φίλους, κι όσους αποκτήσεις, μη βιάζεσαι να τους διώξεις Σόλων
• Μη λες στους φίλους αυτά που δεν πρέπει ν’ ακούσουν οι εχθροί Αραβική παροιμία
• Μην περπατάς μπροστά μου. Δεν θέλω αρχηγό και ίσως να μη σε ακολουθήσω. Μην περπατάς πίσω μου. Δεν θέλω οπαδό και μπορεί να σε χάσω. Περπάτα δίπλα μου, θέλω ένα αληθινό φίλο Άγνωστος
• Μια φιλία σαράντα ετών μοιάζει μ' ένα θαυμάσιο σκιερό δέντρο. Λόουελ Τζ.
• Μόνο οι πραγματικοί φίλοι μας βοηθούν να δούμε την αλήθεια. Με χαστούκια εννοείται Σαμπέο Φ.
• Ν' αγαπάς τον φίλο σου, όμως να θυμάσαι ότι μπορεί να γίνει εχθρός σου Σκιπιόν
• Να διαλέγεις τους φίλους αργά, ν' αλλάξεις πιο αργά Αγγλική παροιμία
• Να είσαι ευγενικός με όλους, κοινωνικός με πολλούς, οικείος με λίγους, φίλος με ελάχιστους Άγνωστος
• Να έχεις καλούς φίλους και σοφούς δασκάλους. Τα πλούτη και η εξουσία είναι φευγαλέα, αλλά το άρωμα της σοφίας πάντα ευωδιάζει τον κόσμο Χανσάν
• Να μην κάνεις τον φίλο σου ίσο με τον αδελφό σου Ησίοδος
• Ξεκινάνε μια σταλιά, δυναμώνουν και βαθαίνουν με τα χρόνια και δε γυρνάνε πίσω: τα ποτάμια, τα χρόνια κι οι φιλίες Σανσκριτικό ρητό
• Ο αιώνας μας είναι αιώνας των γνωριμιών και όχι των φιλιών. Παναγιωτόπουλος Ι.
• Ο αληθινός φίλος δεν επαινεί ό,τι κι αν κάνετε, παρά μόνο εκείνα τα οποία είναι πράγματι άξια επαίνου Πλούταρχος
• Ο αληθινός φίλος σε μαχαιρώνει από μπροστά Ουάιλντ Όσκαρ
• Ο απλός φίλος θα συμφωνήσει μαζί σου, ο αληθινός θα διαφωνήσει Ρωσικο γνωμικό
• Ο αριθμός των εχθρών μας αυξάνεται στο βαθμό που αυξάνεται η σπουδαιότητά μας. Το ίδιο συμβαίνει και με τον αριθμό των φίλων μας Βαλερύ Π.
• Ο γάμος είναι δεσμός, αλλά η φιλία θεσμός Βωβενάργκ
• Ο εγωισμός είναι το δηλητήριο της φιλίας Μπαλζάκ Ο.
• Ο έρωτας θέλει ν' απογυμνώνεις το κορμί σου, ενώ η φιλία, την ψυχή σου Λιούις Κ.Σ.
• Ο θεός να με φυλάει από τους φίλους μου. Από τους εχθρούς μου ξέρω να φυλάγομαι μόνος μου Μπίσμαρκ
• Ο ισχυρός άνθρωπος έχει δούλους, ο πλούσιος κόλακες και ο συνετός φίλους Ισοκράτης
• Ο καθένας θέλει να έχει φίλο, αλλά κανένας δε θέλει να είναι ο ίδιος φίλος Καρ Α.
• Ο καλός είναι αγαθώτερος προς τους εχθρούς του από ό,τι είναι οι κακοί προς τους φίλους τους Χωλλ επίσκοπος
• Ο κόσμος συνήθως ονομάζει φιλία το μαζί πασατέμπο, αλληλοβοήθεια στις καθαρές και βρώμικες υποθέσεις, αλλαγή εκδουλεύσεων, δηλαδή τέτοιες σχέσεις όπου η φιλαυτία ελπίζει να κερδίζει κάτι Λα Ροσφουκό
• Ο μεγαλύτερος κίνδυνος προέρχεται από έναν ανωφελή φίλο
• Ο μόνος τρόπος να'χεις κάποιο φίλο είναι να είσαι φίλος του Έμερσον Ραλφ
• Ο φίλος που σπεύδει την ώρα της συμφοράς, αξίζει ολόκληρο όχλο φίλων που σπεύδουν την ώρα της επιτυχίας Τοϊσιμπέκοφ Μπ.
• Οι αληθινοί φίλοι σ' εγκαταλείπουν μόνο όταν αρχίσζει να μυρίζει καμένο Φλαμανδική παροιμία
• Οι κακοί φίλοι εμποδίζουν να αποκτάμε καλούς Αφρικάνικη παροιμία
• Οι κόλακες μοιάζουν τους φίλους, όπως οι λύκοι μοιάζουν τα σκυλιά Τσάπμανν Τζ.
• Οι κοσμικές γνωριμίες, οι φιλικές σχέσεις και λοιπά, και λοιπά σε περισσότερες περιπτώσεις έχουν την ίδια σχέση με την φιλία, όπως το σεξ με την αγάπη Σαμφόρ Ν.
• Οι σιωπές κάνουν τις πραγματικές συζητήσεις μεταξύ φίλων. Αυτό που μετράει δεν είναι το να μιλάς, αλλά το να μη χρειάζεται να μιλήσεις

Φιλία - Φίλοι* Νταβιντόβιτς Α.

• Οι φίλοι που διαφωνούν, ακονίζουν ο ένας το μυαλό του άλλου Ριντλς Γ.
• Οι φίλοι είναι σαν τα αστέρια μιας φωτεινής πόλης... χιλιάδες αστέρια αλλά ένα - δύο διακρίνονται. Τσατόπουλος Σπύρος
• Όπως λέει η Αγία Γραφή πρέπει να συγχωρούμε τους εχθρούς μας, αλλά πουθενά δεν αναφέρεται ότι πρέπει να συγχωρούμε και τους φίλους μας Μπέικον Φ.
• Όσο είσαι ευτυχισμένος, θα έχεις πολλούς φίλους (Donec eris felix, multos numerabis amicos) Οβίδιος
• Όσο πιο πολύ αγαπάμε τους φίλους μας, τόσο πιο λίγο τους κολακεύουμε. Η αληθινή αγάπη φαίνεται από το ότι δεν συγχωρεί τίποτε Μολιέρος
• Όσοι παραμελούν τους αδελφούς των και επιζητούν να κάνουν τους άλλους φίλους, μοιάζουν με εκείνους που αφήνουν ακαλλιέργητο το δικό τους χωράφι και καλλιεργούν ξένο Σωκράτης
• Όταν δίνεις δανεικά είσαι φίλος, όταν ζητάς τα δανεικά τότε είσαι εχθρός Αραβική παροιμία
• Ουδείς χειρότερος εχθρός από τον ευεργεντηθέντα φίλο. Ελληνική Παροιμία
• Παλιός οχτρός φίλος δε γίνεται Ελληνική Παροιμία
• Πες μου με ποιον πας, να σου πω ποιος είσαι (Dimi con chi vai e ti diro chi sei) Ιταλική Παροιμία
• Πληγώνουν και τους εχθρούς και τους φίλους, γιατί τους πρώτους είναι φυσικό, ενώ τους άλλους ευχάριστο Αριστοτέλης
• Πολλές φορές η ζωή μοιάζει με ναυάγιο, που τα συντρίμμια του είναι η φιλία, η δόξα, ο έρωτας. Οι όχθες της ανθρώπινης ύπαρξης είναι γεμάτες απ’ αυτά Ντε Σταέλ
• Που δεν ακούει τσου φίλους του, ευκαριστάει τσ' οχτρούς του Ελληνική Παροιμία
• Πρέπει ν' αγαπάς τον φίλο σου, όμως να θυμάσαι πως μπορεί να γίνει εχθρός. Πρέπει να μισείς τον εχθρό, αλλά να θυμάσαι πως μπορεί να γίνει φίλος Βίων
• Πριν να δανειστείς από τον φίλο σου λεφτά, σκέψου τι θέλεις περισσότερο: φίλο ή λεφτά Αμερικάνικη παροιμία
• Πριν να πεις στον φίλο σου για τα προβλήματά σου, ρώτα τον εαυτό σου: εσύ θα ήθελες ν' ακούς τα δυσάρεστά του Άγνωστος
• Ρωτάς τι κατάφερα; Έγινα φίλος του εαυτό μου Σενέκας
• Σήμερα αυτό που οι άνθρωποι ονομάζουν φιλία είναι απλώς αμοιβαιότητα συμφερόντων, ανταλλαγή καλών υπηρεσιών, τίποτε άλλο Άγνωστος
• Στενές σχέσεις: απ' εδώ πηγάζουν και η πιο τρυφερή φιλία και το πιο θανάσιμο μίσος Ριβαρόλ Α.
• Στις ευτυχείς περιστάσεις οι φίλοι πρέπει να εμφανίζονται μόνο ύστερα από πρόσκληση, στις στιγμές δυστυχίας, χωρίς κάλεσμα Ισοκράτης
• Συνήθως δεν έχουμε ιδέα τι λένε για μας. Όλη η πόλη μπορεί να μας συκοφαντεί, αν δεν έχουμε φίλους δεν θα το μάθουμε ποτέ Ντε Μπαλζάκ Ο.
• Τι γλύκα μένει στη ζωή σαν διώξεις τη φιλία; Ζωή χωρίς φιλία είναι κόσμος δίχως ήλιο. Η ανθρωπότητα όλη σ' ένα μόνο συμφωνεί, στη χρεία της φιλίας Κικέρων
• Τίποτα το πιο επικίνδυνο από το να έχει κανείς αμαθή φίλο. Προτιμότερο να έχει σοφό εχθρό Λαφονταίν
• Το δέντρο το αναγνωρίζεις από τους καρπούς του, τον άνθρωπο από τις πράξεις του. Οι καλές πράξεις ποτέ δε χάνονται. Αυτός που σπέρνει ευγένεια, θερίζει φιλία, αυτός που φυτεύει καλοσύνη, μαζεύει αγάπη Βασίλειος ο Μέγας
• Το καλύτερο που έχεις να κάνεις για κάποιον δεν είναι να μοιραστείς τα πλούτη σου μαζί του, μα να του δείξεις τα δικά του Ντισραέλι
• Το μάτι του φίλου είναι καλός καθρέφτης Ιρλανδικό γνωμικό
• Το να έχεις πολλούς φίλους σημαίνει ότι δεν έχεις κανέναν Δημοσθένης
• Τυχερός εκείνος που έχει φίλους, αλλά αλίμονο σ’ εκείνον που δεν μπορεί χωρίς αυτούς. Τσέχικη παροιμία
• Υπάρχει πολύ περισσότερος έρωτας στη φιλία, παρά φιλία στον έρωτα
• Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που έχουν πολλούς αδελφούς. Αλλά είναι ελάχιστοι εκείνοι που έχουν πολλούς φίλους Στέφενσον
• Φίλε μου στην ανάγκη μου κι οχτρέ μου στη χαρά μου Ελληνική Παροιμία
• Φιλία ειναι Ευθύμης + Γιάννης + Γιώργος Ανώνυμος
• Φιλία είναι η συμφωνία δύο ανθρώπων εναντίον όλου του κόσμου Τσαρούχης Γιάννης
• Φιλία είναι ο έρωτας, μα δίχως τα φτερά του Γαλλικό ρητό
• Φίλοι μου στην ανάγκη μου, κι εχθροί μου στη χαρά μου Ελληνική Παροιμία
• Φίλος είναι αυτός που μπροστά του σκέφτομαι φωναχτά Έμερσον Ραλφ
• Φίλος είναι εκείνος που σου δίνει την ελευθερία να είσαι ο εαυτός σου Μόρισον Τζ.
• Φίλος: εκείνος που συμμερίζεται τα λάθη, τους φόβους και τις προκαταλήψεις σας Μένκεν Χ.
• Χαμογελώντας κάνεις φιλίες, γκρινιάζοντας κάνεις ρυτίδες Έλιοτ Τζ.
• Ω! Παντοδύναμε, προστάτεψέ με απ' τους φίλους μου, με τους εχθρούς θα τα βγάλω μόνος μου Ναπολέων